Blijf vooral dit soort stukken plaatsen! Één kanttekening... Het kan aan mij liggen, maar de weergave is wat aan de kleine/onscherpe kant. Ik kan het dus niet goed lezen...
Ik ben het met je eens Bruno, veel foto's en afbeeldingen zijn al oud. Met inscannen wordt het ook niet beter. De bedoeling van deze bijdrage is eigenlijk om de sfeer te schetsen hoe de veranderingen ook modelbouwwereld treft.
Het gaat me voornamelijk om de onscherpte van de tekst. Als ik zo'n bladzijde als beeld kopieer en deze in mijn beeldverwerker 'plak' dan blijkt als ik de boel uitvergroot, dat de letters nog steeds slecht leesbaar blijven. Dat komt doordat je de afbeelding in eerste instantie (= na de scan) met een te lage resolutie hebt opgeslagen, daar ontstaat de onscherpte. Daarna is er -althans voor mij- geen enkele bewerking die de details kan herstellen. Dus met meer pixels scannen en opslaan, dan zou het in orde moeten komen.
Het geplaatste artikel heb ik in Publisher opgemaakt. Daarna omgezet in PDF om het hier op het Forum te kunnen plaatsen. Dat dit ten koste gaat van de leesbaarheid is duidelijk. Daarom hieronder de "platte" tekst in Word: De harde nostalgie Of te wel: onze modelvliegsport verandert en wij veranderen mee! Toen ik in 1957 kennis maakte met deze sport, de Dordtse Modelbouw Club had een tentoonstelling, waren de mogelijkheden nog beperkt. Van de KNVvL kreeg ik het adres van alle modelbouwwinkels in Nederland, totaal 3 stuks. Het waren de oudste winkel Scheijde AMI in Amsterdam (sinds 1931), Kleikamp in Sittard en Evert Kreulen in mijn woonplaats Rotterdam. Alhoewel een winkel… Op de Binnenweg moest ik een paar trappen op en kwam in de zit-slaapkamer-winkel van Evert terecht. Hij lag nog op zijn nest, ik moest maar na een uurtje terugkomen. Maar kwam daarna wel thuis met een Keil Kraft bouwdoos. Uiteraard een vrije vlucht zwevertje (Keil Kraft Tutor). De andere tak van de hobby was lijnbestuurd vliegen. Kant en klare modellen waren alleen de control-line vliegtuigen van Cox. Wedstrijden vloog je met zelf gebouwde modellen, in de klasse sportmodellen kreeg je extra punten voor een eigen ontwerp. De modelbouwmarkt breidde zich uit, Evert opende een echte winkel aan de Goudsewagenstraat en werd de Nederlandse specialist op het gebied van radiobesturing, materiaal kon geleidelijk ook elders worden gekocht. In mijn woonwijk Schiebroek had de kantoorboekhandel zelfs balsa, lijm en staaldraad. Ook op de clubavond van de Rotterdamse Luchtvaart Club (de eerste luchtvaartclub in Nederland, opgericht in 1911) kon materiaal worden aangeschaft. Bij Quartel in Pijnacker kwam ik weleens in zijn winkel, hij verkocht groente en fruit, hij was groenteboer. Hij, zijn zoon Matthias en zijn buurjongen Wil Bloom waren ook lid van de RLC. Vliegen kon op zondagmorgen op luchthaven Zestienhoven. Als er een vliegtuig uit Engeland zou gaan landen werden wij ruim op tijd gewaarschuwd aan de grond te blijven, daarna konden we verder vliegen. Ben wel eens op de hoofdstartbaan met mijn vrijevlucht zwever geland. Toen kon dat nog. En als we weg moesten kwam de auto van Follow Me ons oppikken. Ook de radiobesturing kwam van de grond. Eerst de buizenzenders, daarna kleinere zenders met transistors en in het begin van de jaren 60 moesten alle zenders worden voorzien van een kristal. Konden er daardoor zelfs 6 modellen tegelijk in de lucht zijn. Gezonden werd op de 27Mz band. Gelukkig waren er toen geen bakkies maar wel walky-talky’s. Bijna alle zenders hadden dezelfde vorm: een rechthoekige doos van aluminium. Aan de kleur kon je vaak zien welke fabrikant het was. Helaas voor ons werden er in 1980 totaal 22 frequenties op de 27MHz voor communicatiedoeleinden vrijgegeven, waardoor er vele modellen zijn gecrasht. Pas in 1978 kwam de 35Mhz band in Nederland beschikbaar (Duitsland jaren eerder!), uitsluitend gereserveerd voor onze vliegtuigen en helikopters. Zelfbouw van zenders was op deze nieuwe frequentie niet meer toegestaan. Quartel opende in 1970 zijn modelbouwwinkel in de Emmastraat en was volgens mij de eerste modelbouwzaak met postorderservice. Quartel verhuisde nog 2x in Pijnacker. Hans Hoogewerff nam de winkel later van Quartel over en breidde deze uit. Kwamen in mijn beginjaren de materialen voornamelijk uit Engeland en Amerika, later werd het “made in Germany”. Na mijn verhuizing naar het oosten van het land werd ik lid van de Arnhemse Luchtvaart Club, waar een uitgebreide materiaalcollectie op voorraad werd gehouden. In mijn woonplaats Dieren kon ik ook balsa enz. kopen in het warenhuisje tegenover de Gazelle fabriek. Of anders in Doesburg bij Bosman. Dat modelbouw best hot was bleek uit de enorme uitbreiding van het aantal modelbouwwinkels. In Arnhem en omgeving bijv. het Huis van Handenarbeid van Markering (hij sponsorde Bert Kroon) op het Velperplein, later Steenstraat, Wenting ook in de Steenstraat, Hobma in Elst, Van der Stad in Nijmegen en in Gaanderen had tv-reparateur Wolters in een schuurtje naast zijn huis zijn MES modelbouwartikelen. Maar ook Bart Smit en Intertoys verkochten hout, tijdschriften en bouwdozen in vele vestigingen. Zelfs in de Bijenkorf Amsterdam kon je op de 2e etage onze hobbyartikelen kopen, anders wel in de Kalverstraat bij Merkelbach. Of bij Quartel, deze had zijn hoofdvestiging in Pijnacker, maar had ook filialen in Veenendaal, Breda, Elburg, Zwolle, Rotterdam-Zuid, Hoogvliet, Roosendaal en Amsterdam. Niet allemaal tegelijk, want Quartel verkaste vele malen. Bijv. van Elburg naar Zwolle, toen weer een ander adres in Zwolle. Of van Rotterdam-Zuid naar Hoogvliet. In Ede zat in het centrum de winkel van Berko, deze is later verhuisd naar de Nieuweweg in Veenendaal. Door gezondheidsproblemen van de eigenaar werd de winkel na een aantal jaren overgenomen door Bart van der Gein. Bart was daarvoor enkele jaren naast Arie van der Kooij vertegenwoordiger geweest voor Robbe (Bart deed Oost-Nederland). Bart ging helaas failliet (beslaglegging door de belastingdienst), Quartel huurde daarna het pand van de eerste eigenaar en verhuisde jaren later naar een kleinere winkel om de hoek. Nog even verder wat betreft Robbe: De fa. Dijkshoorn uit Pijnacker was de eerste importeur van Robbe in Nederland. Begin van de jaren 80 werd deze firma het importeurschap ontnomen. Robbe ging zelf rechtstreeks aan de winkeliers leveren, als vertegenwoordiger werd Arie van der Kooij aangesteld. Eerst voor Nederland, daarna ook België nadat de fa. Sablon het importeurschap was kwijt geraakt. En heeft dit tot ongeveer 10 jaar geleden gedaan. Op dit moment is Eric Goossens de vertegenwoordiger van Robbe. In België was Gaetan Stroobants oorspronkelijk de vertegenwoordiger van Robbe, bouwde eind 80er jaren de modelbouw afdeling van Sablon Distribution op en was importeur voor Futaba. Toen Stroobants na een conflict met de fa. Sablon overstapte naar het Franse Avio & Tigeris is de import van Futaba apparatuur gestopt, met hem verdween de kennis bij Sablon. Direct over de grens in Duitsland waren er ook mogelijkheden: de speelgoedzaak Vedes in Kleve en niet te vergeten de schilder/behanger Willy Kok in Elten verkocht achter in zijn winkel onze benodigdheden. Dat zag je veel vaker: modelbouwers die een eigen handel gingen opzetten. Hier noem ik nog wat namen uit een ver verleden: Loek Suls in Lunteren, Wil van Dorp in den Haag, Overbeek in Schiedam, Ludie Beumer in Epe/Heerde en Jan van Beek in Waalwijk met zijn Hobby-In (geopend 1975). De topjaren van de modelbouwwinkels was wel eind jaren 70. De eerste tekenen dat het moeilijker voor hun werd bleek al begin jaren 80, zie hiernaast “’t is jammer”. In 2007 opende Remco de Wilde zijn winkel 4RC in Doetinchem, hij was zakenkundig en gaf goed advies (maar daar zullen Ton G. en John Sutter wel anders over denken), Ruud zijn zaak Rijksweg 60 in Duiven en Robert D’Arcangelo zijn winkel RC Flyfun in Westervoort. Op de jaarlijkse beurs in Dortmund liepen de modelbouwers (in het topjaar bijna 150.000 bezoekers) met volle tassen, accu’s en bouwdozen tevreden naar huis. Ook de modelbouw tijdschriften laten hetzelfde beeld zien. In mijn begintijd was er de Engelse Aeromodeller, het Amerikaanse RCM, de Nederlandse Avia(vliegwereld) en Hobby Bulletin (vanaf 1948). Later kwamen o.a. de Duitse bladen FMT, Aufwind, Modellflug International, Modell-Aviator, QFI en het Nederlandse Bouwen en Vliegen (van de KNVvL), Modelbouw Aktueel en de Kwiklink. Kortom: de boekhandel kwam ruimte tekort. En nu, op dit moment? Wie kent nog de fabrikanten van toen, zoals Kraft die de grootste op het gebied van radiobesturing ter wereld was, Bonner, Orbit en F&M om er slechts maar een paar te noemen. Kijk voor de Amerikaanse geschiedenis maar eens op www.rchalloffame.org. Vliegen op luchthaven Zestienhoven (nu Rotterdam Airport) is er niet meer bij, ondenkbaar en tegen alle voorschriften in. Van alle bovengenoemde modelbouwzaken zijn er slechts een paar over: Quartel heeft alleen nog zijn vestiging in Pijnacker, Hobby-In van de huidige eigenaar Dennis, Hobma en Wenting zijn er nog. Alle andere genoemde winkels hebben al dan niet vrijwillig de deuren dichtgedaan. De luchtvaartclubs hebben aanzienlijk minder leden en vergrijzen. De RLC is zelfs niet meer bij de KNVvL aangesloten. De beurs in Dortmund krijgt elk jaar minder bezoekers, ook het aantal standhouders is tanende. “Made in Germany” is grotendeels gewijzigd in “Made in China”. Ook in onze hobby is de moderne communicatie doorgedrongen. Materiaal en vliegtuigen worden nu vaak via het internet aangeschaft. Deels 2e hands op Marktplaats, E-bay of Modelbouwmarkt. Of nieuw. Staufenbiel, Höllein, Lindinger, Hobby-In of Hobby King sturen met regelmaat een pak(je) op. Staufenbiel heeft sinds vorig jaar een andere eigenaar: Horizon, of de markt het leuk vindt dat een fabrikant hun gaat concurreren is maar vraag. In de boekwinkel is bijna geen modelbouwblad meer te vinden. Hobby Bulletin verscheen in 2001 voor het laatst. Afhangen van je zendfrequentie is er sinds de entree van 2,4GHz niet meer bij, deze frequentie werd nu in alle Europese landen tegelijk ingevoerd. Er kwamen dus veel nieuwe computerzenders op de markt. Horizon werd een nieuwe speler en meldde zich aan met zijn Spektrum zenders (als eerste op de 2,4Ghz) en in het hogere segment Weatronic en Jeti (in samenwerking met Hacker) met de Duplex radiobesturing. Multiplex werd overgenomen door Hitec . De bij onze club geliefde 35Mhz Profi zender werd opgevolgd door veel minder kwalitatieve exemplaren, Wietse en Rob G. kunnen er van meepraten. Revell (bekend van de plastik modellen) is nu ook op de markt met goedkope radiobesturing en vliegtuigen als Revell Control. Graupner (opgericht in 1930) is een apart verhaal. In januari 1977 werd de vertegenwoordiging voor Nederland aan Henk Schoenmaker uit Hengelo uitbesteed, in december 1980 betrok hij nog een nieuw pand (nog geopend door Johannes Graupner). Het importeurschap werd hem later ontnomen en ging naar Jos Engelen van Model-Teletronic / ProModels uit Olen (België) die samen met zijn vrouw, zoons Stefan en Patrick de gehele Benelux voor Graupner gingen doen. Maar toen dit bedrijf ook importeur werd van Hitec werd het dealerschap ze ontnomen, Graupner ging zelf de winkeliers bevoorraden. Als vertegenwoordiger werd Guido van der Kooij aangesteld, een zoon van Arie. Deze stapte over van Kyosho en inmiddels al een aantal jaren in deze functie bij HorizonHobby. Ook bij de radiobesturing gebeurden grote verschuivingen. Deze werd sinds 1983 betrokken van JR. Futaba heeft ook een keer Graupner benadert, maar deze wees het importeurschap echter af omdat de voorwaarde was dat men zou stoppen met JR. Toen HorizonHobby, de USA importeur van JR, met Spektrum op de markt kwam werd Graupner de importeur van dat merk en heeft circa één jaar de Spektrum apparatuur op de Europese markt gebracht. De Spektrum zenders werden toen nog gemaakt door JR. De introductie op de Nederlandse markt ging niet zonder problemen: de Spektrum DSM2 zenders zonden in de USA versie ruim 200 mW e.i.r.p. vermogen uit. Dit komt doordat in de USA de regels voor DSSM systemen veel ruimer waren dan in de EU, voor FHSS golden ongeveer dezelfde normen. Toen de DX7 zender door het “notified body” werd gekeurd, moest het zendvermogen worden teruggebracht naar 100 mW e.i.r.p. In die tijd waren er alleen de DX6 (een parkflyer zender) en de DX7. Dus bleven de eerste ongeveer 200 zenders een tijd op de plank liggen. De toenmalige Europese richtlijn was EN 300 328 V1.6.1. Door een handigheidje heeft Spektrum hun DSM2 laten keuren als frequentiehopper. Bij de omschrijving voor een frequentiehopper werd namelijk opgegeven aan welke eisen de zender en/of de ontvanger moesten voldoen. Met wat fantasie voldeed de ontvanger, de zender niet. Er zijn bezwaren aangetekend tegen dit trucje, maar die zijn nooit daadwerkelijk in behandeling genomen. Toen V1.7.1. van deze richtlijn uitkwam was het handigheidje niet langer van toepassing en moest men het systeem veranderen. Dit werd toen het huidige DSMx systeem, dat wél hopt. Overigens voldeed onder deze versie ook het Graupner iFS systeem niet meer aan de eisen. Dit werd toen ook een hoppend systeem (V3). De laatste was de DX7, die hardwarematig praktisch identiek was aan de Graupner MX16. Aangezien Graupner en HorizonHobby al jarenlang een zakelijk conflict hadden en Graupner vast wilde houden aan JR, ging men ook met het Amerikaanse XPS in zee. Het 'eigen' systeem werd iFS genoemd en bestond uit een JR zender en 2,4 GHz HF-delen en ontvangers van XPS. De bekendste zender was de MX16iFS. Deze zender heeft Jeti ook nog even in het programma gehad. Voor het duurdere segment ging Graupner ook in zee met Weatronic. HorizonHobby liep bij Graupner weg en begon zelf met een vestiging in Engeland en Duitsland. De samenwerking met Weatronic werd geen zakelijk succes, deze firma ging toen alleen verder. Met het Koreaanse SJ, dat al jarenlang de Graupner laders fabriceerde, is men toen de HoTT zenders gaan ontwikkelen, deze werden net succesvol toen het faillissement van Graupner in 2012 werd uitgesproken. Na de overname door SJ draait de firma onder de naam Graupner/SJ zeer goed en is het HoTT programma flink uitgebreid. Batt-mann verloor zijn klanten bij het doorbreken van de lipo’s en is uit het zicht verdwenen, de Speedmotoren werden afgedankt en vervangen door de borstelloze aandrijvingen, Schulze met zijn zeer kwalitatieve regelaars en ontvangers is failliet gegaan. Multiplex werd in tegenspraak met persberichten niet overgenomen door Hitec, maar is in het bezit van 2 broers. De samenwerking met Hitec is wel innig: de elektronica van zowel Multiplex als Hitec servo’s wordt ontwikkeld door Multiplex, de mechanica is van Hitec. Zo ook de zenders: de elektronica van MPX zenders wordt nog steeds in Duitsland gefabriceerd, de mechanica en de assemblage gebeurt bij Hitec. In Europa verkoopt Multiplex de Hitec apparatuur en in de USA verkoopt Hitec de Multiplex apparatuur. Nu is Robbe (opgericht in 1924) in de problemen. Veel kommer en kwel voor een hoop mensen! Al eerder in dit artikel had ik het over modelbouwers die een eigen handel gingen opzetten. O.a. door de vele wisselingen van de vestigingen van Quartel zijn veel werknemers zelf een modelbouwzaak begonnen: - Peter Burks (pa Burks was filiaalhouder van Elburg); Hangar, Kampen. - Dagobert Schulp (was rechterhand/bedrijfsleider in Pijnacker); De Vliegershop/RC-Modelshop, Leiden. - Peter en Richard van Leeuwen (waren respectievelijk filiaalhouders van Veenendaal en Amsterdam); 2Brothers, Bussum. - Martin Roodbol (was medewerker); MR Hobby, Ridderkerk (inmiddels uitsluitend webshop). - Henk Hoks (was filiaalhouder van Hoogvliet); RC World Brielle (inmiddels uitsluitend webshop). Er is een constante verschuiving gaande van vraag en aanbod. En een strijd tussen de fabrikanten onderling! Hetzelfde geldt voor de winkels, waarbij tegenwoordig het internet steeds meer meespeelt. Maar ook de vertegenwoordigers werden gemakkelijk aan de kant geschoven, mensen maakten vaker een overstap, probeerden wel als het kon in de modelbouwbranche te blijven. Onze modelvliegsport verandert dus en wij veranderen mee! Maar op deze harde werkelijkheid zullen wij na verloop van tijd weer met nostalgische gevoelens kunnen terugkijken. Belangrijk is dat we plezier in onze hobby beleven en blij moeten zijn dat de benodigde materialen en vliegtuigen verkrijgbaar blijven. Op de muur van de werkplaats op Terlet stond de volgende leus: “je moet hard werken om van lucht te kunnen leven”. De handelaren zullen dit kunnen beamen. PS. Dit artikel heb ik begin 2015 geschreven voor het MCZ-nieuws van onze vereniging. In deze periode had ik contact met Jan van Mouwerik (Corrien) en heb hem een aantal vragen gesteld. Dat vond hij erg interessant, het concept heb ik hem daarom toegestuurd alsmede het artikel “de beginjaren van de radiobesturing”. De aanvullingen van Jan zijn verwerkt in het voorgaande, vooral namen en bijzonderheden van de diverse modelbouwzaken komen van zijn hand. Arthur Leeuwangh
Heel mooi Arthur..dank, dat je dit zo nauwkeurig beschreven, met ons deelt. Veel herinneringen worden hierdoor weer aktief !
Inderdaad een mooi verhaal. Heel uitgebreid, maar natuurlijk ook veel dingen die aangevuld kunnen worden. Mijn modelbouw leven begon in 1958, op de speelweide van het Goffert Park. We hadden toen in Nijmegen een DHZ winkel in de Citroenvlinderstraat die veel modelbouw spullen had, zoals balsa, lijm, tissue, spanlak staaldraad en later ook Cox motoren (motortjes). Dan had je Berko op de Hoogstraat, hartje Nijmegen, een echte speelgoed winkel met redelijk wat modelbouw en in die tijd vertegenwoordiger van Graupner. In ieder geval of stelden ze zich zo op. Veel van ons gingen naar Kleef om spullen te kopen, al mijn Webra motoren, 2x Piccolo en een Record kocht ik daar. Berko raakte eind 60'er jaren de vertegenwoordiging van Graupner kwijt en deze is later idd naar Henk Schoenmaker gegaan. Voor hoe lang weet ik niet precies, maar in 1986 kreeg ik als F5B (toen heette het nog F3E) vlieger sponsoring van Graupner, eerst direct via Kircheim later via Jos Engelen. Ik kwam in de 60'er jaren ook regelmatig als bezoeker op Terlet, radio heb ik er nooit gevlogen. Daar begon ik pas rond 1972 mee toen ik expreimenteerde met electrovliegen. In dat jaar nog niet succesvol, DEAC accu's en omgewikkelde Monoperm motoren brachten niet genoeg vermogen. Maar in 1973 vloog het wel goed, als TU L&R student kon ik op Farnborough contact leggen met Saft die daar toen juist hun eerste snellaad NiCad's had aangekondigd, de VR serie. Ik kreeg er 6 van in de penlight maat, welke ik bij de importeur aan de koninginnengracht in Den Haag kon komen ophalen. Deze eerste penlight VR NiCad versies konden wel 10 A leveren en hadden een capaciteit van 0.45 Ah. Ook kwamen dat jaar kwamen de eerste Mabuchi motoren op de consumenten markt. Met de Saft 6 penlights een Mabuchi 360 en een eigenbouw PicoProp besturing (DHZ project uit Modell) kon ik toen de eerste gedocumenteerde Nederlandse electro vluchten maken.
Een paar jaar geleden heb de geschiedenis van het modelvliegen op Walcheren op een rij gezet. Dat is op de website van de club gepubliceerd. Zie: https://www.modelvliegclubdelta.nl/?s=geschiedenis . Het deel van na 1989 is niet meer geplaatst, maar eventueel wel beschikbaar. Peter Keim
Ook een mooi verhaal Peter! Leuk al die oude krantenartikelen. Hier komen ook de oude gevoelens boven
Dank voor je verhaal en ik sluit me aan bij de oproep om meer te publiceren! Een kleine bijstelling: In 1957 waren er alleen al in het Haagse de vogende modelbouwinkels actief: Suls/Willie van Dorp, Weimarstraat Adar, Groot Hertoginnelaan/Gedempte gracht Warnaar, Prinses Mariannelaan Voorburg Tevens waren er nog materialen te koop bij de Wapstad en de Houtloods.
