Beplanken romp

Hoi Tim,

Goede vraag maar het antwoord kan niet met zekerheid gegeven worden. Ik kan wel wat feiten op een rijtje zetten van wat er bekend is over het wrak waarvan een deel geborgd is. Ook zal ik wat extra uitweiden over het topic beplanken!
Voor de Batavia werd eikenhout gebruikt voor de huid en het was eikenhout afkomstig uit een Pools bos. De buitenkant van de huid was dubbellaags beplankt. Dus twee lagen over elkaar. Dit heeft men tot medio 17e eeuw volgehouden, daarna was het bos verdwenen en stopten ze met de dubbele laag beplanking. Wat ik kan zien, van een deel van het achtersteven dat als wrak is geborgen, is dat de huidgangen mooi in de lijn van de zeeg lopen en naar mijn inschatting dus van boeg naar steven als zo veel als mogelijk in hele gangen liepen. Dat er instekers gebruikt zijn is doorgaans mogelijk en soms ook logisch. Dat laatste leg ik in de volgende stukken tekst uit. Ook gebruikte men het hout dat beschikbaar was (zoals het uit de bijl viel). Hout was toen ook kostbaar net als nu en men gebruikte dat wat er was of binnen budget mogelijk was.



Een interessant detail dat mij opvalt aan de foto hierboven is de overgang van romphuid naar hek. Het hout loopt door maar niet zoals bij modernere schepen mooi rond. Er zit een knik in de overgang. De replica toont een heel andere overgang waarbij de planken op de romp stoppen en de hekplanken schuin ertegenaan gezet werden. Deze discussie is ook gaande bij de bouwers van Sovereign of the Seas!



Wat we weten is dat de Hollanders geen vaste patronen volgden en deze zaken niet op tekening hebben gezet of anderzijds hebben vastgelegd. De enige twee bronnen die we hebben zijn twee boeken van Witsen en Van Yck. Veel van de kennis is verloren gegaan en men probeert naar aanleiding van scheepswrakken te achterhalen hoe men het toentertijd deed.

Misschien kun je het wel vergelijken met het bouwen van een huis. De ene aannemer bouwt een huis anders dan de anderen. Ja, ze gebruiken allemaal dezelfde materialen zoals steen, hout, beton, staal enz. Ook zullen ze starten met de fundering, vloer muren en als laatste het dak. Toch zien huizen er onderling verschillend uit en is het ontwerp ook anders per huis. De ene bouwer geeft de voorkeur aan mooi metselwerk de andere aan platen die gestuct worden en een ander horizontale planken soms zelfs in Zweeds rabat vorm. Is dit dan de standaard of meer mode of is hout minder stevig dan steen, hoe lang gaat het mee en voor welke toepassing wel en andere niet? Een schip ging maar ongeveer 25 jaar mee, soms korter, soms ook langer.
In een periode van 100 is de manier waarop wij huizen bouwen compleet veranderd. Dit geldt voor scheepsbouw ook. Wij hebben het over scheepsbouw uit de 17e eeuw, dat is 100 jaar scheepsbouw van 1600 t/m 1699. In die periode veranderde zaken continue.
Een mooi voorbeeld vind ik bijvoorbeeld het torentje op de zijgalerij van de 7-provincien. Dat schip is gebouwd in de tweede helft van de 17e eeuw. Toentertijd was een toren op de zijgalerij een beetje uit de mode geraakt, toch hebben ze hem er bij de 7-provincien opgezet. Waarom? Was het omdat de scheepsbouwmeester al een oude man was met meer traditionelere inzichten of was het bestek vanuit de Admiraliteit zeer conservatief?

Terugkomend op de beplanking. We weten het niet. De Vasa heeft een patroon van rompbeplanking daar zijn de wetenschappers nog steeds over verbaasd. Zelf planken die letterlijk in een scherpe punt lopen bij de boeg. Dat schend zo'n beetje iedere vuistregel die we nu kennen en toepassen, toch is het op dat specifieke schip toegepast. Was dat gebruikelijk of incidenteel? Daarvoor hebben we onvoldoende bewijs tot op heden.

Nu, in mijn .pdf bestand beschrijf ik daarom ook dat je als bouwer daarin ook een dichterlijke vrijheid hebt om het schip onder de berghouten te beplanken naar eigen inzicht als het om een Hollands schip gaat uit die periode.
Engelse en Franse schepen gebruikten patronen die strikt werden aangehouden. Daarbij zie je dat de huidgangen onder de berghouten steeds volledig te volgen zijn van steven naar boeg met het gebruik van instekers. Die laatste zijn soms gewoon nodig om de spanning op de huidgangen niet te groot te maken. Ja het hout werd gebogen, zowel in breedte als in lengte maar er werd ook gekeken naar spanningen in de plank en op de spanten. Wanneer deze te groot werden of de huidplanken gingen daardoor een "slecht" patroon volgen, werden instekers gebruikt om dit te voorkomen. Als ze werden gebruikt dan is het altijd bij steven of boeg, nooit maar dan ook nooit ergens in het midden, de buik.

Ik vergelijk het beplanken van een romp dan ook een beetje als kunst net als een schilder. Mijn doel bij het beplanken van een scheepsromp is dus om de lijnen van de romp te respecteren en patroon van de beplanking hierop af te stemmen en uiteindelijk ervoor kies om wel of niet gebruik te maken van instekers. Mijn beplanking zal dan altijd in hele gangen of stroken van boeg naar steven lopen en andersom. Het is net als koken. Je kunt twee koks spaghetti carbonara laten maken. De een traditioneel met de Italiaanse ingrediënten zoals eieren, pecorino kaas en guanciale of pancetta. De ander meer modern ala Jamie Oliver. Welke vindt jij lekkerder? Kies dan voor dat recept of beplanking patroon voor jouw Batavia.

Voordat ik het vergeet. De manier die ik beschrijf is moeilijk en vraagt inzicht in heel veel dingen. Je leert dit pas door het te doen, proberen, ondervinden en daardoor te leren. Helaas niet door 100x of 1000x de theorie te bestuderen. Sommige zaken zijn moeilijk uit te leggen in tekst en iedere romp heeft andere vormen waardoor je beplanking per romp uniek is, daarmee ook de beslissingen die genomen moeten worden door jou als bouwer.

Een lang antwoord met veel toelichting. Ik hoop dat ik je hiermee een stap verder kan helpen en dat je daarmee tot een besluit komt.

Peter

 

Hallo Peter,

Bedankt zeg voor je uitgebreide reactie op mijn gestelde vraag. Heel interessant om te lezen hoe jij het ziet en dat het dus inderdaad geen feiten zijn. Ik was ongeveer halverwege met het beplanken op de manier 'hele gangen of stroken van boeg naar steven lopen' en ga nu op deze manier door. Kies het recept of beplanking patroon voor mijn Batavia (zoals jij ook schrijft ). Vorige week zaterdag de Batavia bezocht en zag daar ook verschillende manieren van beplanken terugkomen op zowel de modellen die daar staan, de Batavia zelf als de echte stukken wrak die tentoongesteld zijn.

Groeten Tim

 

Tja, wat jij ervaren hebt op de Bataviawerf zo ervaart men het dus over de gehele linie met scheepswrakken en scheepsmodellen uit musea uit die tijd. De rompbeplanking is steeds weer anders en het lijkt erop dat er niet echt een standaard is.
Wel ben ik overtuigd dat er wel standaarden waren maar per scheepswerf verschillend (de lokale gebruiken) anders waren. Dit strookt ook met bijvoorbeeld de Noord-Hollandse vlakbouwmethode versus de traditionelere spantenbouwmethode uit Zuid Holland en Zeeland. In Noord-Holland werden doorgaans meer vrachtschepen gebouwd die bijvoorbeeld op de Oostzee voerden en de grotere spiegelretourschepen (oorlogsschepen) in Amsterdam, Rotterdam en Vlissingen. Als je het boek van Van Yck een beetje gaat ontleden zie je dat hij geschoold is in de Rotterdamse bouw en niet in de Noord-Hollandse bouw ondanks hij dacht ik geboren was in Amsterdam. Kortom de gebruiken of manieren verschilden per scheepswerf. De grote basis van de scheepsbouw en hoe de schepen eruit moesten zien, de tuigage, zeilvoering was naar mijn mening gelijk. Dit veranderde alleen door de periode heen doordat schepen moderniseerden.

Daarom is het ook goed dat jij jouw smaak gekozen hebt en daaraan vast houdt.

Succes met de beplanking van jouw Batavia Tim en graag gedaan.