De bouw van een affuit schaal 1 : 1.

Bij het onderwerp HISTORISHE ZEILSCHEPEN /bouwverslagen historische schepen had ik bij Kolderstok een posting gedaan over bovenstaand onderwerp. Maar dat bleek niet zo handig, zodat ik het nu opnieuw hier plaats. Het gaat over iets dat affiniteit heeft met de scheepsmodelbouw, een tak van sport die ik al jaren beoefen. Het wordt een verhaal in vier afleveringen.


Bouw van een affuit schaal 1 : 1 deel 1

Vorig jaar vroeg een medewerker van het “Team Regionaal Archief Zutphen” mij om eens te kijken of het mogelijk zou zijn een paar kanonnen in onze mooie vestingstad Zutphen te plaatsen. Ikzelf ben voortdurend bezig met onderzoek naar het bouwkundige erfgoed in de stad, het doen van bouwhistorisch onderzoek, rondleidingen, lezingen, bouw van maquettes ed.
Onze stad heeft helemaal geen kanonnen en dat is eigenlijk een gemis.
Samen met een vriend van mij, die in zijn werkzame leven hoofd van de mijnopruimingsdienst van de luchtmacht was, ging ik op onderzoek. Hij wist de plaatsen waar te informeren en ik wist wat ik moest zoeken.

We kwamen uiteindelijk terecht in het artilleriemuseum binnen de artilleriekazerne van Oldenbroek en daar vonden we wat we zochten.


Twee lopen van 24 ponders langs de kant van de weg in de kazerne, op ingestorte pallets.

Om een heel lang verhaal kort te houden; na langdurig overleg wist de stad Zutphen de beide lopen in bruikleen te verwerven.
Tijdens die onderhandelingen heb ik de lopen allebei op kunnen meten. Het bleken twee 24 ponders te zijn, gegoten omstreeks 1835. Eén daarvan blijkbaar in Engeland. Beide vermoedelijk afkomstig van de forten van de Hollandse waterlinie.
e zagen er goed uit, één van de twee was wat ingeroest aan een zijkant, blijkbaar door langdurig verblijf in de grond.
De officiële benaming uit die tijd luidt; “IJzeren kanon zware van 24 pond”. Dit ter onderscheiding van de lichtere versie die ongeveer 15 cm korter was.
Met een looplengte van 314 cm bepaald geen kleine jongen, gewicht 2700 kg (wat later bleek toen hij in de kraan van de vrachtwagen hing).



Hierna begon ik aan het ontwerp van het affuit, waarbij ik uitgebreid op onderzoek ging op internet en andere publicaties en heel veel mails met steden die kanonnen hebben. Ook bezocht ik verscheidene plaatsen om te bekijken hoe daar gemaakte affuiten er uit zagen. Voor de duidelijkheid hanteer ik hier het woord affuit en niet rolpaard. Het is een kanon voor de verdediging van een fortificatie en daar past de naam affuit beter bij. Overigens komt het ontwerp uiteraard in grote lijnen overeen met een rolpaard aan boord van een schip.










Deze tekeningen werden voorgelegd aan het artilleriemuseum en aan de gemeente en ze werden goedgekeurd. Het beslag zit er nog niet op, dat werd een apart verhaal. Dat aparte zit hem in het vandalismegevoelige van zo’n ding. Er moet voorkomen worden dat de smeedijzeren voorwerpen er van af worden gesloopt en ook moet de uitdaging van het van zijn plaats trekken van het kanon teniet worden gedaan. Je wilt niet weten wat ik allemaal te horen kreeg over wat kanonnen in diverse steden krijgen te verduren. Ook daar richtte ik mijn onderzoek op.

Voor de houtsoort koos ik azobé, een tropische houtsoort die vooral voor waterbouwkundige werken wordt gebruikt vanwege zijn enorme duurzaamheid. Het hout zinkt als je het in water legt.

Constant

 

Bouw van een affuit schaal 1 : 1 deel 2

Beide lopen werden getransporteerd naar de werkplaats van een aannemer in Vorden die gespecialiseerd is in restauratiewerken en dus goed op de hoogte is van het timmerwerk, en daarvoor de juiste mensen en machines binnen zijn bereik heeft.
Het zagen van het azobé vergde nog enig overleg met de leverancier van het hout. Uiteindelijk kwam het aan in de werkplaats en was al in grote lijnen in de juiste afmetingen gezaagd, behalve de wielen. Het zagen van azobé is niet alleen een hele klus, het hout is keihard, maar verspreidt bij het zagen ook een afschuwelijke stank. Goed dat het in de zomer kon met alle deuren van de werkplaats wijd open.
Eén van de lopen werd geheel geschuurd en in een zwarte lak gezet. Het was de bedoeling om eerst één exemplaar gereed te maken, vanwege de kosten. In 2019 zal dan het tweede affuit met de loop volgen.


Hier het affuit bijna gereed. Het verse hout heeft een bruine kleur, die later na verwering overgaat in een mooie grijze tint. Het affuit wordt dus niet geschilderd, ook al vanwege de dan te verwachten hoge onderhoudskosten.
Het affuit weegt 1400 kg, maar kan door één man makkelijk worden verplaatst (zonder loop!).
Bij het schoonmaken van de loop kwamen er op de tappen ingegoten cijfers tevoorschijn, zoals te verwachten viel. Er stond 2639 op. Dat is het gewicht in ponden. Naderhand werd de term pond gewijzigd in kilogram. In feite stond er dus 2639 kg, en dat was ongeveer het gewicht toen het in de takels hing. Verder stond er een E op de monding, specialisten leiden daaruit af dat het kanon werd gegoten in Engeland.



De houten wielen gingen naar een smid die er mooie ijzeren banden oplegde.
Het beslag werd bij de zelfde smid gemaakt;
Ook dit tekende ik uit, maar de uitvoering werd in overleg met mij gewijzigd, voornamelijk vanwege het te verwachten vandalisme,

Constant

 

De vestingstad waar ik woon, Hellevoetsluis. heeft vele kanonnen, volg onderstaande link.
Hier kan je misschien veel informatie verkrijgen.

http://www.amateurfilmplatform.nl/f...atste-zondag-van-de-maand-hellevoetsluis-2018

 

Bouw van een affuit schaal 1 : 1 deel 3


Het verplaatsen naar de plek van bestemming was een heel gedoe. Niet alleen was de plek slecht bereikbaar voor een kraanwagen, maar ook een aantal bomen met laag hangende takken stonden in de weg. Uiteindelijk kwam er een heel bijzondere kraanwagen, waarvan er maar 4 in Nederland zijn, die eerst het affuit en daarna de loop volledig horizontaal een meter boven de grond over een lengte van 23 meter op zijn plaats zette. Het plaatsen van de loop was de bekroning van het werk. In de werkplaats konden we niet testen of de loop precies paste omdat daarvoor de nodige zware takels ontbraken.


De laatste centimeters voor het affuit. De kraanwagen staat 23 meter verderop.

De plek is het Bourgonjebastion. Op de hoek van de jachthaven en de IJssel. In de volksmond beter bekend als de “Bult van Ketjen” (een rijke houthandelaar die hier ooit zijn villa bouwde, maar die nu is verdwenen).

Het kanon op zijn plek. Vergelijk de grootte van het ding met mijn persoon.

Het beslag is zeer bescheiden gehouden. Aan de zijkanten alleen een gesmede haak, en hier zijn ook de bouten met ringen zichtbaar die de onderdelen van het affuit bij elkaar houden. Over de achterkant van de loop een ijzeren band die moet voorkomen dat mensen aan de loop gaan hangen om er beweging in te krijgen. Voor dat dit gebeurde hingen we met vier man aan de loop, maar er bewoog niets.
Het betreft een vestingkanon dus de gaten voor de broeking in een rolpaard ontbreken.
De wielen staan op betonblokjes en die staan weer op een betonplaat. Vanwege de wortels van de boom zijn daar grote gaten in geboord, en ook een deel van de binnenafwerking van het affuit is weggelaten om regen goed de kans te geven door te stromen naar de wortels. De wielen zijn vastgespijkerd aan de zijkanten van het affuit. Het affuit zelf is met twee staven vastgenageld aan de betonplaat. De loop is dichtgezet met een tijdelijke houten prop.
De reacties in de stad zijn zeer lovend. Veel mensen zeggen dat de plek waar hij staat nu eindelijk helemaal perfect is. De combinatie van een kanon met een 17e eeuws vestingwerk.

Het volgende deel betreft de inwijding van het kanon.

Constant

 

Bouw van en affuit schaal 1 : 1 deel 4


De inwijding van het kanon vond plaats op 16 december. Met een in de kranten vooraf aangekondigd kanonschot om 12.00 uur. Een wethouder zou het schot lossen en dat was meteen de opening van een sprookjes festival hier in de stad.
Het produceren van de knal heeft minstens zoveel moeite gekost als het hele voorafgaande project. Niet te geloven wat hierbij aan de orde kwam. Ik heb er slapeloze nachten van gehad, de datum kwam steeds dichterbij en we vonden maar geen oplossing, ondanks tientallen mails en telefoontjes. De opties waren;

• Het plaatsen van een insteekloop met een explosieve stof. Dat mocht niet omdat de loop dan eerst gekeurd moest worden (kon maanden duren)
  
  
• Gebruik maken van re-enacters, maar die stonden er op hun eigen kanon mee te nemen om dat af te schieten
  
  
• Het gezamenlijk roepen van “boem” na een teken van de wethouder.
  
  
• Het gebruik van carbit.
  
  Uiteindelijk konden we het eens worden over een in de loop geplaatst stuk vuurwerk dat elektrisch tot ontbranding werd gebracht. De vuurwerkfabriek Wagenvoort had dit vaker met groot succes bij de hand gehad. Op de bewuste dag kwam de vuurwerkleverancier met een heel klein pakketje, niet groter dan een batterijtje van 9 volt en dat werd aan de houten prop bevestigd. We konden de houten prop er niet uit krijgen, die was uitgezet vanwege de regen van de afgelopen dagen. De bedoeling was om dat pakketje een eindje in de loop te leggen, maar dit ging net zo goed. Een paar draadjes verbonden dat met een batterij en een knopje dat de vuurwerkmaker indrukte op het juiste moment.
  Meer dan 100 belangstellenden zagen en hoorden het gebeuren. Na twee toespraken stak de wethouder met een fakkel een fake-lontje aan in het zundgat. Toen dat bijna opgebrand was drukte de vuurwerkman op een knopje. Een ontzaglijke dreun met een duidelijk voelbare schokgolf volgde.
  
  
  
  Constant
  
  
  
  

 

Prachtig gedaan, allhoewel ik verstomd sta hoe groot/hoog de affuit is.

 

Dat vond ik ook.
In mijn woonplaats Hellevoetsluis staan er op het Zuidfront twee historische scheepskanons.
Deze worden bij festiviteiten, zie bijgaande link, afgeschoten.

www.amateurfilmplatform.nl/films/kanon-schieten-elke-laatste-zondag-van-de-maand-hellevoetsluis-2018

Verder, buiten dat er bij het gemeentehuis een zwaar kanon op houten affuit staat, liggen er nog meerdere kanonlopen op het plein voor het Nationaal Brandweermuseum.

 

Inderdaad is het een groot affuit, maar het is dan ook een zware loop die daarbij goed in verhouding is.
Tijdens mijn onderzoek ben ik nog wel hogere affuiten tegengekomen, zoals deze bij de ingang van het artilleriemuseum in Oldenbroek. Dat kanon was lichter dan een 24 ponder.
De meeste affuiten lijken wat lager doordat over het algemeen de wielen wat minder van doorsnede zijn.
In de literatuur worden er nergens bindende maten gegeven over afmetingen, of dat heb ik in mijn speurtocht gemist.

Constant


Kanon op het terrein van de kazerne in Oldenbroek

 

Achteraf begrijpelijk.
Ik woon in een ex-marine vesting en de scheepskanons hoefden niet over een hoge borstwering te schieten.

 

Vestingkanons waren meestal afdankertjes van 's Lands vloot.
Net als de kanons op de Oost-Indiëvaarders.
Affuitage was afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden.
Stond het kanon achter een hoge wal, was de affuit ook hoog.
Sowieso was er wel een relatie tussen het kaliber van het kanon en het gewicht van de affuit.
Met name de breedte van de affuitwangen was van belang.