Het Zwarte Doosje

En nee, er heeft geen duif in gezeten en al helemaal niet te lang.
Voor wie Toon Hermans nooit heeft gehoord zal dit een raadsel blijven.

Maar dit is dan mijn 'Little Black Box', een state of the art 21ste eeuw, een kanaals zender.
Voor dezelfde, als in de aanhef genoemde, categorie zal ook dit een raadsel zijn, waarom iemand bij zijn volle verstand met een enkele drukknop een model wil besturen.

Toch was dit ooit de enige manier waarop RC besturing mogelijk was voor degenen met een normaal inkomen.
Met een vernuftig, door een opgewonden rubberstreng aangedreven, mechaniekje -het escapement- was het mogelijk om met het indrukken van de zenderknop een richtingsroer afwisselend vol naar links of naar rechts te laten uitslaan. Knop los betekende neutraalstand. Trimmen deed je, mechanisch, op de grond.
Met een beetje gevoel waren daarmee, oorspronkelijk voor Vrije Vlucht ontworpen modellen heel goed onder controle te houden en na wat oefening -of stom geluk, zoals het mij bij de eerste vlucht overkwam- weer zowat aan de voeten te landen.
Als je later, door langzaam mee te groeien met de steeds complexere besturing, uiteindelijk met 4 of meer functies -proportioneel- staat te sturen, dan valt dat ontzettend mee, omdat alles zo geleidelijk is gegaan.

Er is inmiddels een hele revival op gang gekomen van mensen die het vliegen, zoals we dat in de begintijd deden, nog wel eens mee willen maken. Ook mij heeft het helemaal te pakken.

Uiteraard bedanken we daarbij voor de problemen, die de elektronica uit de jaren 50 en 60 soms gaf.
Want daar goed mee werken is slechts heel weinigen (zeg maar gerust experts) gegeven.
De andere goedwillende knutselaars zoals ik, die nooit uitblonken in HF techniek, pakken het anders aan.
Met de nu beschikbare 2,4 GHz ombouwmodules en wat Arduino techniek laten zich hele leuke zendertjes maken, die bovendien de bijbehorende ontvangers zo aansturen dat er 'normale' servo's en snelheidsregelaars kunnen worden gebruikt.
Knop indrukken en vasthouden: Rechts
Knop kort indrukken, loslaten, weer indrukken en vasthouden: Links
Knop twee keer kort indrukken, loslaten, weer indrukken en vasthouden: Hoogteroer (een heel klein beetje) Up.
Ieder ultra kort tikje doet de 'motorcarrousel' een stap maken: 0 - 60% - 100% - 40% - 0 - 60% - enz.
Op de zender zit een heel felle blauwe LED die snel knippert, continue brandt, langzaam knippert, en weer uit gaat om de stand van de carrousel aan te geven
Wel kan men gebruik maken van de fail safe functie, zodat als de zender kort wordt uitgeschakeld, de motor altijd stopt.
Vroeger werkte dit, dus zal het nu ook wel weer gaan doen.
Het binnenwerk:




De gebruiksklare zender:




Als het weer meewerkt is de premiere zaterdag op de VV/VRA dag op de heide bij Garderen...

 

Wat is de afstand die je kunt overbruggen met deze besturing?

 

Ik zal naast mijn Sub-Mini het eerste electromodel dat in Nederland vloog, ook een Rand Galloping Ghost demonstreren.
De laatste alleen nog op de grond, zonder model, maar dat komt later nog.

 

Er wordt een gewoon 2,4GHz module gebruikt dus je kan je er tot de zichtgrens mee komen. Technisch gezien kan je er in de lucht wel een kilometer ver mee komen, mogelijk meer.

 

De ene module zal de andere niet zijn, misschien herinner je je het draadje nog over de serie 1N4xxx diodes nog, https://www.modelbouwforum.nl/threads/regelaar-brandstofpomp.224163/page-3#post-3958645 en dat geldt natuurlijk zeker voor deze ‘import’.

Vermogen en efficiency van de zender? Gevoeligheid van de ontvanger, antennesysteem, grondgesteldheid, storingbronnen, omgevingsruis enz.

Voor andere dan 2,4GHz besturingen (op lagere frequenties) wordt altijd een reikwijdtetest aanbevolen om er zeker van te zijn of een vliegtuig-model nog wel zeker te besturen is op de gewenste afstand.

Een radioverbinding op 2,4GHz gedraagt zich echter rechtlijniger en is gevoeliger voor obstakels en reflecties.

Als je nu zelf zo’n 2,4GHz set bouwt als deze dan neem ik aan dat je ook werkelijk een vergelijkbare test doet als vorengenoemd. Wat zijn richtwaarden? Je kunt niet de antenne inschuiven voor een test op korte afstand! Voor een 27MHz set wordt dan een minimale te overbruggen afstand van 30m aanbevolen.

Wat doe je nu? Je gaat er natuurlijk niet klakkeloos vanuit ‘dat ie het wel haalt’ want anders kun je hem zelf (proberen!) te halen!
Net als bij de diodes, je neemt niet klakkeloos aan 'dat ze er wel inzitten'.

Een test op volle afstand over de grond? Kun je de gevonden afstand met een bepaalde factor vermenigvuldigen voor ‘in de lucht’?

Hoe is deze afstand in vergelijking met die 50, 60 jaar geleden?

In ieder geval hadden ze toen geen fail safe en zo’n blauw carrousel ledje.

 

De meeste van die 2,4 gieg setjes hebben een "range test" functie, waarbij het vermogen van de zender sterk gereduceerd word, en je in die configuratie minimaal 30 meter moet kunnen bereiken (met alle eventuele extra zaken zoals motor of wat dan ook, ingeschakeld).
Is die test goed, dan is er qua vliegen geen enkel probleem.
Meestal zijn ze ook voorzien van een pieptoontje en een waarschuwingsledje om je te waarschuwen dat de boel in range test mode staat, en veelal is er in elk geval een signaalsterkte terugmelding van de ontvanger, zodat je ook tijdens het vliegen ruimschoots gewaarschuwd word vóór je buiten bereik raakt.
Dat laatste is niet bij ieder systeem zo, maar ik zie een pieper op Bruno zijn zendmodule zitten, en die kan eigenlijk alleen maar die functie hebben, dus ik denk van wel.

 

Mijn setje (Assan) haalt vlak boven de grond 300 meter zonder problemen. Verder heb ik niet getest. Er zijn ook parkflyer/indoor systemen en dan houdt het met 100 meter wel op. Dus wel even goed checken wat je in huis hebt.

 

Een aantal zaken zijn al behandeld door Ernst en Bert, hier dan mijn opvattingen:

Inderdaad, maar er zijn enkele fabrikaten die in de praktijk hun deugdelijkheid met glans bewezen hebben.
Daar hoort FrSky zeker bij, ik vlieg er mee sinds kort na de introductie, ik meen zo'n jaar of 8 geleden. Ben de tel al een beetje kwijt...
Het printje dat je ziet is een 'uitgeklede' DHT module, speciaal op de markt gekomen om bestaande zenders om te bouwen naar dit systeem.
De identieke module komt ook voor in behuizingen die in resp. Futaba en JR (Graupner) zenders passen.
Ik heb daar enkele exemplaren van en die werken ook prima.
Het printje van de DHT is zelfs identiek aan dat van de DFT (Futaba formaat), alleen zit er op de plek van de connector een rood, zwart, geel draadboompje waarmee de module aan een bestaande zender wordt verbonden.

Tja, welbeschouwd zijn alle fabrieks RC systemen 'import', dus dat is daarmee eigenlijk een non-criterium.

Klopt, alles telt mee. Bij dit FrSky D8 systeem zit dat wel snor.

Dit is een terechte vraag en verdient zeker aandacht.
Bij de open zender zie je een klein printje aan een vierkleurig kabeltje.
Die schakelaar wordt gebruikt om de zender in de zgn. bind modus te zetten, maar ook, door enkele seconden vast te houden in de al genoemde 'range mode'.
Het kleine ledje naast de schakelaar gaat dan van oranje naar groen en de pieper geeft een lage, onder broken pieptoon. De sterkte van het zendsignaal wordt daarmee zover teruggebracht dat de range ongeveer 1/30 bedraagt van die bij vol vermogen.
In deze mode haal ik vanaf mijn keukenvensterbank (langs wat geparkeerde auto's) dik 60 meter.
Evenveel als met de DJT module in mijn JR X-388-S. Met deze set vlieg ik, zoals genoemd, al vanaf het begin.
Komt het, naar de zender teruggemelde ontvangststerktesignaal onder de eerste drempelwaarde, komen er korte, hoge piepjes. Onder de tweede drempelwaarde dubbele korte, hoge piepjes en onder de derde drempelwaarde (het signaal nadert dan de grens van de reikwijdte) seies van drie korte, hoge piepjes.
Ik heb dat ooit eens meegemaakt en toen bleek de opschroefantenne intern onderbroken.
Ik vloog dus eigenlijk zonder zendantenne, maar het model bleef normaal bestuurbaar.
Vandaar mijn vertrouwen in het systeem.
Mijn eerste zelfgebouwde 27MHz systeem had een maximale reikwijdte van ~150 m en beloonde mij dan ook met enkele 'buitenlandingen'.
Wees er dus van overtuigd dat ik weet hoe dat voelt en dat ik niet van zins ben dat ooit nog te laten gebeuren.
Wat dat aangaat heeft FrSky mij nog nooit teleurgesteld.

Ik heb mijn model meerdere malen tot aan de zichtgrens gevlogen en kreeg toen nog geen signaal alarm, dus daar heb ik eigenlijk ook geen voorbehoud.

Beter en vooral veel minder gevoelig voor storingen van buitenaf, toen vlogen we met zgn. superregeneratieve ontvangers en die pakten alles wat er op de hele frequentieband voorbij kwam.
Toonmodulatie verbeterde veel qua storingsgevoeligheid, maar een andere zender in de 27MHz band betekende meestal een spiraalduik (en als je pech had, met voluit lopende motor) de grond in....
Modelvliegen betekent altijd risico op crashes, maar die kromme tenen, zoals in 1969, heb ik er niet meer bij....

 

Mijn FrSky setjes halen inderdaad ook, met het model op het asfalt en een lopende Zenoah er in, over de grond ruimschoots 300 meter zonder low signal alarmeringen.
De Taranis heeft een heel enkele keer vanuit het niets en zonder aanwijsbare oorzaak een "low signal melding" en als ik dan kijk, is er niets aan de hand, dus wellicht dat dat iets met dat LBT protocol te maken heeft. Maar dat is héél zelden (nog maar 2 a 3 keer gebeurd sinds ik hem heb).

 

Bedankt voor al deze informatie, verhaal is helemaal duidelijk zo.

Ik las over Garderen, benieuw naar de bevindingen aldaar.

Als ik lees over de superregeneratieve(?) ontvanger dan leek het wel risicovol om zo het luchtruim te kiezen met een reikwijdte van 150 meter. Zal misschien aan het vermogen van de zender gelegen hebben. Gebruikte je transistors? Waren zenders met radiobuizen sterker?

 

Mooi gedaan Bruno , onlangs ook nog een setje in elkaar geknutseld , omdat mijn elektronica kennis bijna onbestaande is koop ik altijd een printje bij Phil Green http://www.singlechannel.co.uk/

Ziehier de OXO






Groeten Jef

 

Het lag o.m. aan de gevoeligheid van de superreg detector, die kreeg ik destijds, zonder voldoende theoretische kennis, niet maximaal.
Het uitgestraalde vermogen van de zender was ook te gering. Eindtor was een AF 118, germanium, dus tamelijk hoge lekstromen bij hogere temperaturen.
Achteraf denk ik dat ik meer stuurvermogen uit de oscillatortrap had moeten zien te halen en dan optimaal inkoppelen naar de eindtrap.
Nu stelde ik het afknijppunt van de AF 118 consequent te hoog in, waardoor je 1 keer per twee weken de tor moest vervangen.
Ik was al blij dat ik het schema kon lezen....
Toen een Elektronicazaak in Amsterdam Noord geboorde glasvezelprints en onderdelen ging verkopen voor het amerikaanse 'Classic' 6 kanaals proposysteem, heb ik daarvan eerst de (superhet)ontvanger gebouwd, maar toen deze hooguit 20% reikwijdtewinst opleverde was ik helemaal klaar met de germaniumtorren.
Flink gespaard, een zak onderdelen gekocht plus een print en ook de zender gebouwd.
Die combinatie had inderdaad 100 m reikwijdte met ingeschoven antenne, dus my troubles were over.
Mijn vader was handig met alu plaat, blokjes hout, een bankschroef, plakplastic en daar was het kastje.
Daarin twee in licentie gebouwde Kraft sticks en de zender was klaar.

De ontvanger heeft de tand des tijds redelijk doorstaan, maar je ziet zijn leeftijd er wel aan af:

Stekers zijn de toen ook door Simprop gebruikte Hirschmann pluggen. Servo's hadden 2,4 volt motortjes, dus de ontvangeraccu had een middenaftakking, vandaar de vier aansluitingen.
Met dit spul heb ik van 1970 tot 1982 gevlogen, maar omdat mijn nieuwe club geen 27 MHz toestond ben ik overgestapt naar een Simprop SSM set op35 MHz.

Vandaag op het Houtdorper Veld het model (een semischaal Piper J3 met 90 cm spanwijdte) voor het éénkanaalproject ingevlogen met een moderne zender om een idee te krijgen van de benodigde trim. Dat ging prima, maar er was niet meer voldoende tijd om de instellingen van de éénkanaals zender in orde te maken.
Dat komt op een volgende, rustige vliegdag aan de orde.
Wel heb ik m.b.v. de dual rate en expo instellingen een tip tip besturing kunnen simuleren en het model reageerde daar goed op.
Dus dat het met de éénkanaals goed gaat komen, heb ik alle vertrouwen in....

 

Honderd meter met ingeschoven antenne was een mooie afstand en ver boven de dertig maar over de regeneratieve ontvanger is te lezen dat deze gevoeliger kan zijn dan de superhet, moet een spannende tijd geweest zijn. Jammer dat je het eerst niet lukte. Er waren in die tijd ook geen forums waar je kennis uit kon wisselen. De forums van nu lijken meer op tijdverdrijf en vaak elkaar aftroeven.

Ik vond een schema van zo’n ontvanger met de zoekfunctie. Ziet er toch eigenlijk supersimpel uit. Supersimpele superregeneratieve ontvanger ha ha. Je zou haast geneigd zijn die eens in elkaar te solderen en te vergelijken met het huidige geweld.

Dat je nu je model eerst met een moderne radioverbinding trimt is eigenlijk niet eerlijk, het doet in ieder geval afbreuk aan de beleving van toen. Ook kun je nu het model lichter hebben met de moderne radio’s en accu’s. Gewoon ballasten?!

De ontwikkeling is leuk, in ieder geval weer modellen te kunnen zien vliegen zoals deze 50 a 60 jaar geleden in omloop waren. Ben benieuwd naar de foto’s van gisteren, Garderen. Ben voornemens de volgende keer eens te gaan kijken.

 

Heb ooit als 17 jarige een éénkanaal zender en een regeneratieve ontvanger gebouwd. Werkte in één keer. Het had iets mystieks, het tikken van het ontvanger relais als je op het knopje van de zender drukte. In het boek "Radiobesturing" van Evert Kreulen uit 1964 zijn veel shema's van zenders, ontvangers, toongeneratorem en toonfilters te vinden

 

Precies: KAN zijn... Maar niet bij deze jonge, aankomend elektronicus. Oh no...
Met de hulp van bijv. een zendamateur was het waarschijnlijk een peuleschil geweest, maar in mijn uppie (toen) een hopeloze strijd.
Toch heb ik geen moment spijt gehad van die eerste pogingen, ik heb er veel van geleerd.

Nou, ik weet niet of ik de daarvoor benodigde onderdelen zelfs nog zou kunnen kopen.
Maar ik weet iemand in het oosten van het land, die -HF kunstenaar als hij is- zelfs nog met geheel zelf ontworpen buizenapparatuur vliegt.
Bovendien met vergelijkbare ontvangerschakelingen als ik destijds gebruikte.
Hij beweerde daarmee geen storingen te hebben op de 27 MHz band. Dat lijkt mij ook heel aannemelijk.

Ach, ik zie daar niets 'niet eerlijks' in en ga er zelfs vanuit dat als men die mogelijkheden toen had gehad, het net zo zou hebben gedaan.
Ik ben mijn hele modelvliegersloopbaan toch altijd al een voorstander geweest van slim, maximaal effectief risicomanagement.
Ik ben nog steeds heel erg tegen onnodig moeten repareren...

In september zal er, net noord van Zwolle, weer zo'n meeting zijn, dan ook met (vnl. diesel) verbrandingsmotoren.
Kom dus vooral. Nee, beter, maak ook zo'n ding en doe mee.

 

Goh Nico, waren dan dit soms de schema's?

 

Nee, dit zijn de schema's uit het boek van Evert Kreulen. Heb toen bouwsetjes gekocht van de heer Markestein die werkte bij Contact, een elektra- en elektronica winkel op de Hoogstraat in Rotterdam. De zender en ontvanger werden opgebouwd op een pertinax plaat met gaatjes. De componenten werden gesoldeerd in holnietjes. De zender- en ontvangen waren behoorlijk groot. Later verkocht de heer Markestein gebouwde ontvangers. Die waren klein en pasten in een plastic doosje waarin spelden werden verkocht Schema's heb ik allang niet meer. Dat is wel jammer. Maar verwacht niet dat er veel verschil zal zijn met bovenstaande schema's. Nog eens nabouwen lijkt me best lastig Hoe kom je aan de benodigde transistoren?

 

Dat laatste is het hele punt. Ze zullen er nog wel zijn, maar tegen verzamelaarsprijzen...
AF125, AF 118, AC 125, AC 128 enzo....

 

probeer voor die transistors eens contact op te nemen met HF electronics in de Lange Herenstraat in Haarlem.
groet Piet

 

Niet dat ik meteen van zins ben, mijn oudste set nog eens te bouwen (ik zou daar ook nog een speciale modulatietransformator voor nodig hebben),
maar ondenkbaar is het nu natuurlijk ook niet meer....
Ik zal daar in ieder geval deze tip in meenemen.