Restauratie van schoener America van Mamoli

Ik ben nu met de voorbereidingen voor het optuigen bezig. Dat is nog wel even werk, maar het echte uiteindelijke doel: een model met zeilen komt nu toch wel in zicht. Daarover heb ik een tweetal vragen:

Ten eerste, van welk materiaal ga ik de zeilen maken. Ik ga in ieder geval de zeilen niet "oud" maken omdat ze in werkelijkheid de race bij Cowes (eiland Wight) startte met nieuwe zeilen. In de beschrijving van het vertrek uit New York staat:

En over de dokbeurt in Le Havre:

Ze zijn kennelijk tijdens de overtocht nat geworden en gekrompen en zodoende 63 vierkande voet kwijt geraakt. Dat heb je met katoen, want daar waren de echte zeilen van gemaakt, wat hier in Europa nogal nieuw was.
Maar de vraag is waar ik de model zeilen van moet gaan maken. Ik zie wel speciaal materiaal daarvoor, maar geen flauw idee of dat ook wat is. Of dat wellicht gewoon dun katoen ook volstaat.

Ten tweede, in het nieuwe model van Mamoli wordt gebruik gemaakt van (120 stuks) zeilringetjes van 2 mm. Ik heb me rot gezocht, maar kan zulke kleine nergens vinden.

Suggesties voor zeildoek en zeilringen zijn zéér welkom!!!!!

Groet,

Ad

 

Hallo Ad,

Kan ik je eindelijk misschien een keer helpen.
Ik heb gezocht naar zeilringen van 2 mm.
En gevonden
Bij www.modelbouwdekombuis.nl onder scheepsbeslag, dan; kettingen/ ringen kun je ze vinden.
Worden verkocht in zakjes van 100 stuks.
Maar de prijs valt mee hoor.
Waar de zeilen van gemaakt zijn weet ik (nog) niet.

Groet, Germt

 

Ad,

het zeildoek wat je hier aangeeft heb ik ook gebruikt voor de zeilen van mijn Statenjacht en geeft een reeel beeld van zeildoek. let wel dat er een witte variant en een licht creme variant bestaat, ik heb de licht creme variant gebruikt.
met het gebruik van zeiloogjes heb ik geen ervaring.










ik weet niet of je nog naar Gorinchem komt op 15 september, dan kan ik een stukje meenemen.

 

Ik vrees van niet, Germt. Maar dit zijn geen zeilringen. Dat zijn een soort holnieten die je door het zeil heen steken en waardoor de draad waarmee het zeil aan mast/giek/gaffel/stag word bevestigd. Voor 1:1 heb je ook twee-deligen die op elkaar klikken.
Maar in ieder geval bedankt voor het meedenken. Ik blijf ook nog wel zoeken, maar zonder succes tot nu toe (ja ik heb op een Amerikaanse juweliers site zilveren gevonden, maar die kosten een paar dollar per stuk.....).

Groet,

Ad

 

Mooi Jan, dat ziet er wel goed uit. Ik aarzel dat nog over de kleur, want op oude schilderijen zijn ze meestal wit afgebeeld (ik moet de literatuur nog erop nazoeken).

Ik wacht niet tot 15 september, ook al omdat ik dan waarschijnlijk een paar dagen weg ben. De 14e ben ik jarig, en dan gaan we meestal een paar dagen op pad. Daarnaast denk/hoop ik in 2 of 3 weken wel aan de naaimachine te zitten......

Groet,

Ad

 

het oude katoenen zeildoek is licht creme van kleur en zeker niet het moderne wit van de kunststof zeilen. de nieuwe zeilen van de Batavia (voor de brand in de zeilmakerij) waren ook een lichte creme kleur van het oude katoenen procedé. het huidige wit komt meer van het gebleekte katoen en dat was in de oude zeiltijd nog zeker niet in gebruik.
de katoenen zeilen worden na langdurig gebruik zelfs vuilwit/donker creme van kleur.

voor de ringetjes heb ik indertijd gebruik gemaakt van dunne messing holle buis van 1,5 mm uitwendig/1mm inwendig en deze dan half doorgevijld waarna ik deze had rondgebogen. je kunt dit echter niet tot een doorsnede van 2mm gebruiken maar tot ca 4 mm

 

Restauratie van schoener America van Mamoli (9)

Eindelijk kon dus begonnen worden met het optuigen. Het grootste deel daarvan wordt in deze aflevering beschreven. Velen zullen de beschrijving wellicht te gedetailleerd vinden, maar dat komt omdat ik dit verslag ook als weblog opsla, en voor mezelf een soort verantwoording is van alle zaken die aan de orde komen en waarom ik bepaalde keuzes heb gemaakt.

De benamingen van tuigage en zeilen van schoeners ligt redelijk goed vast. Maar de America is geen standaard schoener, waarbij beide masten van een steng zijn voorzien, zoals hier te zien is op een afneelding uit het boek "Zeilschepen en hun tuigage" van Hidde Manhoudt.



De fokkesteng ontbreekt bij de America (is pas in 1860 aangebracht), waardoor de benaming van sommige onderdelen niet "volgens het boekje" is. Ik volg maar zoveel mogelijk de benamingen (en hun Nederlandse vertalingen) die ik in de literatuur over de America heb gevonden.

Zoals de vorige keer al aangekondigd, eerst de nodige blokken en klampen op het dek en aan de masten bevestigd. Daarna eindelijk de masten ingelijmd. Muurvast, die laten zich niet zo makkelijk meer slopen als toen ik hiermee begon!!

Daarna de wanten geplaatst. Dat zijn twee paar wanthoofdtouwen per mast, die met jufferblokken aangespannen worden. Het instroppen en inscheren daarvan zie ik als een eerste oefening voor de HMS Victory, dat zijn er veel meer en zoals ze nu zitten bevallen ze me niet. Ik heb het nu zoveel mogelijk volgens het standaardwerk "Historische Scheepsmodellen" van W. zu Mondfeld gedaan:



Na het instroppen zien ze er bij mij zo uit:



De wanttouwen worden om de masttop geslagen, dus de twee touwen aan één kant zijn uit één stuk met aan elk uiteinde een jufferblok. Na het aanbrengen en inscheren van de juffers met zogenaamde talrepen zag het er zo uit bij de fokkemast.



Aan de onderkant is de rust van het fokkewant te zien. Deze zijn op afbeeldingen soms te zien, maar daaruit is weinig af te leiden. Daarom het Mamoli ontwerp maar gevolgd, en zodanig dat het fokkewant vrijwel dezelfde helling heeft als het grote want. Dat was ook de verklaring voor de rusten:

Voor de grote mast het zelfde verhaal, behalve dat hier de juffers direct tegen de buitenhuid zijn bevestigd, waarbij de onderste juffer net boven de verschansingskap uitkomen. Eerst zag het er zo uit:



Pas toen ik deze foto zag, viel het me op dat de linkse juffer fout is ingeschoren. Gelukkig zijn de talrepen (nog) niet vastgezet, dus was het een kwestie van opnieuw doen. Toen bleek dat de gaten van de juffer wat scheef zaten, wat ik voor het gezicht opgelost heb door deze om de keren. Je zou zeggen, pak een andere, maar ik heb de oorspronkelijke gebruikt, en heb geen reserves. Nieuwe die ik heb zijn wat lichter van kleur en dat is geen mooi gezicht. Achteraf stom, want de nieuwe zijn veel mooier geboord. Het verbeterde resultaat kan net door de beugel:



De wanten van de oorspronkelijke America hadden geen weeflijnen om het want in te klimmen. Later zijn deze op foto's wel te zien, maar die moeten tijdens de verbouwing van 1860 of een nog latere verbouwing zijn aangebracht.

Op de Mamoli tekening staat in de nieuwe versie (niet bij mijn oude versie) ook nog een pardoen/zijwaartse stag van de grote steng getekend. Deze lopen precies als de wandtouwen, achter de achterste naar de dop van de grote steng. Op zich is dat een logische keuze voor het steunen van de steng, maar hij is op geen enkele afbeelding van voor 1860 te zien. Als voorbeeld hieronder een litho van T. Dutton uit okober 1851, die is gemaakt aan de hand van een tijdens de race van augustus ter plaatse gemaakte schets van Oswald W. Brierly, latere maritiem hofschilder van koningin Victoria. Hierop zijn duidelijk twee wanttouwen voor zowel fokke- als grote mast te zien.



Deze afbeelding heb ik al eerder laten zien, maar dan als schilderij van de Amerikaanse schilder Fritz Hugh Lane. De betreffende schets van Brierly (die ik overigens nergens heb kunnen vinden) is voor meerdere artiesten een inspiratiebron geweest.

Als bijkomend bewijs dat ze in 1851 geen grote stengpardoens had nog een wel héél bijzondere afbeelding:



Dit is een in kleur gedrukte litho (de eerste Amerikaanse van dat type) gemaakt voor de eerste wereldtentoonstelling, die van 1-15 oktober 1851 in London werd gehouden, en geeft een collage van allerlei Amerikaanse vindingen en ontwikkelingen, met de America als stralend middelpunt. Niet alleen is duidelijk te zien dat er maar twee wanttouwen per mast zijn, maar ook is op deze afbeelding de kluiverboom (verlenging van de boegspriet) en het daaraan bevestigde buitenkluiverzeil te zien. Dat is wel bijzonder, omdat die niet in het oorspronkelijke ontwerp waren opgenomen, en pas eind juli van dat jaar in Engeland zijn aangebracht.

Een lang verhaal om te verklaren waarom ik geen pardoens heb geplaatst. Dat kwam wel goed uit eigenlijk, want ik had geen extra bevestigingsijzers om de onderste jufferblokken daarvan tegen de scheepshuid te bevestigen.

Over de verstaging van de boegspriet heb ik lang geaarzeld en gepiekerd (wat een luxe, hè). Dit komt omdat beeldmateriaal (schilderijen) hier weinig of niets van laten zien en omdat het weinige dat ik hierover in de literatuur heb kunnen vinden soms ook nog tegenstrijdig is. Verder biedt de Mamoli tekening ook geen uitkomst, want die rammelt aan alle kanten. Zelfs op punten die in de literatuur éénduidig worden omschreven wijkt deze af.

Fokkestag
De Mamoli tekening gaat hierbij op twee punten in de fout. Het eerste heb ik al een keer genoemd, namelijk dat deze niet aan het uiteinde van de boegspriet is verbonden, maar door een gat in de boegspriet met een stalen staaf boven de waterlijn aan de voorsteven is vastgezet. Om terugbladeren niet nodig te maken, hier nog even een detail van de tekening van Stearman:



Hieruit zou je kunnen zien dat de verbinding russen de fokkestag onder de boegspriet en de stale staaf wordt gevormd door een stel juffer- of doodshoofdblokkenen. Omdat dit bij Engelse schepen dikwijls met doodshoofdblokken wordt gedaan, heb ik dat ook maar gedaan.
Het tweede punt waarop de Mamoli tekening afwijkt is de verbinding met de bovenkant van de fokkemast. Dat ziet er daar zo uit:



Maar de Stearman tekening ziet er alsvolgt uit:



Het slecht leesbare bijschrift bij de verbinding tussen de fokkestag en de top van de fokkemast luidt: "7/8 iron rod (from jib stay) set up by a turnbuckle to head of mast". Dit wordt ook bevestigd door James Steers, de broer van de ontwerper:

In de tekst op de tekening van Stearman komt een "turnbuckle" (spanwartel, spanschroef of draadspanner) voor. Ik dacht eigenlijk dat die pas later werden ingevoerd, maar ik vond dat deze vanaf half 19e eeuw worden toegepast. Dat kan dus net, en was toen erg modern vermoed ik. Bovenstaande heb ik alsvolgt gemodelleerd:



Ik was verrast dat er model draadspanners zijn, die nog werken ook. Deze heeft een huislengte van 8 mm. Het is misschien jammer om dit soort details zwart te verven, maar blank messing is natuurlijk ook niet erg realistisch.

Waterstag en boegstagen
De waterstag (bobstay) heeft als functie de boegspriet vertikaal te steunen, de boegstaven in horizontale richting. De Mamoli tekening geeft voor de waterstag een touwverbinding tussen de onderkant van het uiteinde van de boegspriet en de boeg vlak boven de waterlijn, die met een bloktakel wordt aangespannen. De boegstagen lopen van het uiteinde van de boegspriet naar de zijflanken (stuur-en bakboord) en worden aangespannen met een stel doodshoofdblokken.
Literatuurbronnen spreken elkaar tegen voor wat betreft de waterstag. het hiervoor getoonde detail ven de tekening van Stearman geeft alleen een stalen staaf, en er wordt niets gezegd over een spaninrichting. Maar James Steers zegt:

Dus een ketting als waterstag, en boegstagen die met spanschroeven worden aangespannen.
Ik moest dus kiezen, en intuïtief voor de versie van James Steers gekozen. Uiteindelijk is dit er zo uit gaan zien:



Hierop is ook de door de boegspriet lopende fokkestag met doodshoofdblokken te zien. Wat verwarrend is wellicht dat hier ook de nog niet besproken stagen van de kluiverboom op staan, maar ik ben vergeten tussentijds foto's te maken. Ik heb geprobeerd, ook ten behoeve van het navolgende de diverse onderdelen te benoemen.

Kluiverboom verstaging
De vertikale verstaging van de kluiverboom (of kluifhout) gebeurt via de zogenaamde stampstok (dolphin striker), een staaf die scharnierend onder het uiteinde van de boegspriet is bevestigd. De kluiverstampstag loopt dan van het uiteinde van de kluiverboom naar de onderkant van de stampstok. Vaandaaruit lopen de kluiverstampstokgeien (ook wel stampstok achteruithouders genoemd) naar de beide zijden van de romp.
De horizontale verstaging van het kluifhout gebeurt door de kluivergeien, die van het uiteinde van het kluifhout naar de beide zijden van de romp lopen. In onderstaande foto worden deze nog eens uit een ander gezichtspunt getoond.



Bij het Mamoli model werden de kluiverstampstokgeien strakgezet door een bloktakel waarvan het lopend eind door een opening in de scheepswand aan een klamp aan de binnenverschansing wordt belegd. De kluivergeien worden direct door de romp aan klampen op de binnenkant van de verschansing belegd. Dat laatste lijkt me een oversimplificatie, want het direct starkzetten van deze stagen lijkt me vrijwel onmogelijk. Daarom heb ik die, evenals de stampstokgeien van een takel voorzien. Hieronder een aanzicht waarop beide takelingen te zien zijn.



Omdat er voor de waterstag en boegsprietstagen al gebruik gemaakt werd van spanschroeven vraag je je af waarom dan niet voor de kluiverboomverstaging. Dat kan veroorzaakt zijn door het feit dat de kluiverboom pas in Engeland werd aangebracht, het was dus haastwerk waarbij wellicht geïmproviseerd moest worden. Het was toch al een omstreden punt, want kapitein Brown was er eigenlijk niet voor geweest om deze aan te brengen, en hij kreeg zijn gelijk toen deze tijdens de race brak.

Ondanks het feit dat het breken van de kluiverboom tijdens de race een kwartier vertraging veroorzaakte, werd deze toch nog gewonnen!! Onderstaand schitterend schilderij van de al eerder genoemde maritiem schilder Blake laat zien hoe ze zonder kluiverboom en buitenkluiver de finish passeert.



Tot zover de uidige stand van zaken. Hieronder een overzicht waarop te zien is dat ook de verstagingen tussen grote mast en fokkemast zijn aangebracht.



Wat me wel bevreemdt is het feit dat er geen stag is gespannen tussen het uiteinde van de kluiverboom en de fokkemast top. Bij het Mamoli model wordt het buitenkluiverzeil direct tussen deze punten gespannen, en op het toch al schaarse beeldmateriaal van voor 1860 waarop ze met kluiverboom is afgebeeld is niet op te maken of dat daadwerkelijk zo is. Voorlopig doe ik het maar zo, als tijdens het aanbrengen van de zeilen blijkt dat dit niet goed werkt, kan ik altijd nog een stag aanbrengen en de buitenkluiver ombouwen tot stagzeil.

Wat nu nog rest voordat aan de zeilen kan worden begonnen is de ophanging van de giek en de gaffels. Als dat gebeurd is gaat het echt spannend worden..........

Groet,

Ad Bakker

 

Je maakt er je werk van Ad, mischien dat die vaste stag naar je kluiverboom ontbrak omdat de buitenkluiver alleen maar met licht weer en ruimere koersen werd gevoerd, dan kan je gemakkelijk een zeil vliegend zetten. Ook zou die stag maar in de weg zitten bij het intrekken van de kluiverboom bij zwaar weer en in de haven .

 

Dat zat me ook al dwars, René. Dan zou je met een traveller moeten werken, maar dat vergt weer een hoop extra tuigwerk (inhaler, uithaler, takel om de stag strak te zetten), en ik denk dat ze dat allemaal niet zo snel voor elkaar konden krijgen.

Jammergenoeg kan ik geen goede afbeeldingen vinden van hoe ze dat definitief hebben geregeld. Want na het breken tijdens de race is er wel weer een kluiverboom opgezet. Het verhaal is dat voor de eerste een verkeerde materiaalkeuze is gemaakt, en dat in combinatie met een fout van de bemanning door het te strak aanhalen van een stag:

Het breken zou wel eens gebeurd kunnen zijn bij het strakzetten van de stampstok stag door de stampstokgeien, want als ik de takels daarvan maar ietsjes aantrek, buigt de kluiverboom al gevaarlijk naar beneden. Dit zou er ook op wijzen dat er geen stag was om dat op te vangen!!!!

Groet,

Ad

 

Ad ik lees in je vorige posting dat je je afvraagt waarom er voor de kluiverboom wanten geen gebruik werd gemaakt van spanners ipv de takels.
De takels kan men ook gebruiken om de kluiverboom in te trekken, die hebben een veel groter bereik dan een spanner, daarom zijn die takels waarschijnlijk zo lang .
Op de kotters zie ik ook overal zo een lange takels.

 

Je hebt helemaal gelijk, René. Ik moet het bereik van de takels hierop aanpassen, dat is nu wat te weinig. Is niet zo'n grote klus gelukkig.

 

Restauratie van schoener America van Mamoli (10)

Echt een kort verslagje deze keer, omdat ik nu echt aan de zeilen ga beginnen.
Het tuig voor het ophangen van de giek en gaffels is klaar. De giek en de grote gaffel zijn ingehangen:



De giek kan goed onbeweeglijk worden vastgezet met de schoten en de kraanlijn. De gaffel echter niet, omdat zowel de piekeval als de klauwval deze omhoog trekken, en er geen tuig is om deze omlaag te trekken. Daarom zijn tijdelijk de met rood geaccentueerde draden aangebracht, waardoor ook de gaffel onbeweeglijk vast zit.
Ik heb besloten het grootzeil maar eerst te gaan proberen. Als dat lukt moet de rest zeker kunnen!! De zeilen van de Mamoli tekeningen zijn niet meer bruikbaar vanwege de aangebrachte veranderingen, dus heb ik maar een papieren malletje gemaakt:



Heel erg nauw komt het niet, omdat de stand van gaffel en giek nog aan te passen zijn als de zeilen erin hangen. Alleen de ruimte tussen mast en zeil komt wat nauwer vanwege de ruimere ringen om de mast, waaraan de zeilen verbonden gaan worden.
Ik heb het Amati zeil maar gekocht, maar wel in wit. De literatuur geeft geen uitsluitsel of de zeilen gebleekt waren. In verslagen van latere America Cup races wordt wel gesproken over "pure white sails", maar of het bleken al in 1851 gedaan werd kan ik niet vinden. Het enige is:

Dat is dus meer de zeiltechnische kant van het katoen, het feit dat er kennelijk scherper mee aan de wind gezeild kon worden. Dat werd dan ook wel als hoofdverklaring gegeven voor het feit dat ze zoveel sneller was dan de Engelse schepen. Verder wordt wel gezegd dat de katoenen zeilen "witter" zijn, maar niet dat ze spierwit waren.
Maar als het bleken toen al bestond, dan hebben ze het ook gedaan. Uit alles blijkt dat ze van plan waren om die Engelsen de loef af te steken en goed de blits wilden maken!!!

Nu maar aan de slag met het zeil, een echte sprong in het diepe voor me. Ik ken een aantal lezers die om verschillende redenen hun duimen al flink verminkt hebben de laatste tijd, maar anderen zou ik willen vragen: alsjeblieft, duim voor me!!!!

Groet,

Ad

 

Ga ik doen Ad, Duimen dus.
:music: Ik zet er even een spanning vehogend muziekje onder

Groet en succes, Germt

 

Duimen gaat nog , duimspijkers indrukken om fineer te lijmen op mijn eigen project, dat is heel wat minder, doe ik de laatste dagen met punttang en klein hamertje :nooo:

 

Nou heren , we krijgen dus een nieuwe naaimachine piloot aan boord in de kroeg...als dat maar goed gaat...natuurlijk houd ik mijn vingers uit de buurt van dat ding dat razend snel zich een slag in de rondte naait en niet op een duimpje of vinger zal kijken , staat zo slordig ook

Verder zie ik mooi werk en zal duimen op een goede afloop Ad...eigen risico is al hoog genoeg !!!

 

Dat is het punt niet, Manus. Daar zijn we meestal al doorheen als de oliebollen nog niet op zijn.......

 

Blijven die vingers en duimen vet van...oppassen dus...

 

Heb je die vallen ook daadwerkelijk straks langs de mast naar de nagelbank?

Van het weekend heb ik aan boord statenjacht Utrecht gezien dat de piekenval uit twee lijnen bestaat.
Ik meen de bovenste en die er onder (gezien vanaf de top van de gaffel) op één lijn.
Die daaronder op een aparte lijn.
Weer daaronder zit dan de klauwval.

Mogelijk werd dat bij jou aan boord ook zo gedaan.

 

Ja, via een blok op het dek. Moeilijk op de foto's te zien, maar rond de masen staan bij elk 4 blokken op het dek. De twee achtersten zijn voor de gaffelvallen, de voorsten (bij de grote mast) voor het grote topzeil.

Op schilderijen is dit moeilijk te zien. Er zijn wel beschrijvingen, zoals deze:

Die heeft het duidelijk over één val die door een drievoudig blok aan de mast loopt. Het enige vreemde aan dit verhaal is dat er gesproken wordt over een dubbelblok aan de gaffel. Maar op schildereijen zie je altijd twee blokken (en dat zouden dan enkelen zijn) aan de gaffel. Zo heeft Mamoli het ook op tekening staan, en de historische tekeningen doen dit ook. Ik heb dat ook maar met twee enkele blokken gedaan.

Groet,

Ad

 

Dat is de beste oplossing, zo worden de krachten beter over de gaffel verdeeld.